Blog

Het kabinet heeft het weer voor elkaar: een mega-investering in Noord-Nederland wordt doodleuk van tafel geveegd. De langverwachte Lelylijn – de spoorlijn waar het Noorden al jaren van droomt – is door Den Haag op de lange baan geschoven. Sterker nog, het daarvoor gereserveerde geld is linea recta weggehaald om elders te gebruiken. Noord-Nederland mag op deze manier opnieuw toekijken hoe mooie beloftes verdampen, met een kluitje in het riet.

Van droom naar desillusie

Jarenlang hield de regering Noordelijke provincies aan het lijntje met praatjes over “investeren in de regio”. Er lag zelfs €3,4 miljard klaar in het Nationaal Groeifonds voor de Lelylijn. Dit zou de eerste aanzet zijn om de verbinding tussen de Randstad en Groningen via Flevoland en Friesland te realiseren. Alle seinen stonden op groen, zo benadrukte de Friese gedeputeerde Matthijs de Vries: dit infrastructurele project zou de economie van heel Noord-Nederland een enorme boost geven. De Lelylijn was opgenomen in het regeerakkoord én op de Europese TEN-T-vervoerskaart – je zou denken dat het nu eindelijk menens was.

Helaas. Na de onderhandelingen over de Voorjaarsnota bleek er van die €3,4 miljard “bijna niets meer over”. In een achterkamertje in Den Haag besloten de coalitiepartijen vrolijk geld uit het Lelylijn-potje te graaien voor andere doelen. De droomlijn verandert in een luchtkasteel: “De Lelylijn is daarmee op een zijspoor gezet,” aldus gedeputeerde De Vries, die namens Friesland zeer ontstemd en teleurgesteld reageert. Zo kan het dus ook: eerst het Noorden gouden bergen beloven, om vervolgens een greep in de kas te doen en het project te laten ontsporen.

Lelylijn-geld als grabbelton

Den Haag treat het gereserveerde Lelylijn-bedrag blijkbaar als grabbelton voor andere projecten. Waar is die €3,4 miljard dan ineens heen? Hieronder een greep uit de verdeling van deze Noordelijke spaarpot:

• Nedersaksenlijn (spoorlijn Groningen–Enschede via Emmen): €1,9 miljard

• N36 Ommen–Almelo (provinciale weg aanpakken): €115 miljoen

• N50 Kampen (verlenging/verbreding rijksweg): €365 miljoen

• Sluis Kornwerderzand (Afsluitdijk – verbreding voor scheepvaart): €375 miljoen

• Spoor Meppel (oplossen ‘flessenhals’ knelpunt): €100 miljoen

Met één pennenstreek is het Noordelijke geld dus doorgesluisd naar allerlei projecten, veelal in Oost-Nederland. Leuk voor de regio’s die nu profijt krijgen – Oost-Groningers juichen, Friezen grienen. Voor Oost-Groningen en Drenthe is de komst van de Nedersaksenlijn natuurlijk positief nieuws; eindelijk wordt een witte vlek op de spoorkaart ingevuld. Maar de manier waarop dit betaald wordt, is ronduit bizar. Een motie van de Tweede Kamer om dit niet te doen – unaniem aangenomen in december! – wordt door het kabinet simpelweg genegeerd. Zelfs de coalitiepartijen hadden toen vóór die motie gestemd, maar ach, beloften zijn blijkbaar vloeibaar in Den Haag. Zodra het ze uitkomt, schuift men principes terzijde.

BBB-leider Caroline van der Plas, die het akkoord over de Voorjaarsnota met gejuich aankondigde, “vergat” in haar toelichting gemakshalve te melden dat ze de Lelylijn-pot leeggehaald hebben. In plaats daarvan triomfeert BBB dat de Nedersaksenlijn er komt, en bezweert ze dat de Lelylijn “niet van de baan is” – het geld zou ooit “ergens anders vandaan” moeten komen. Pardon? Het project had al een tekort van zo’n €10 miljard op de totale kosten, en nu is ook het startkapitaal verdwenen. Met andere woorden: het kabinet schuift de rekening schaamteloos door naar een volgend kabinet. Kiezen of delen? Den Haag koos ervoor snel te scoren elders, en laat het Noorden delen in de klappen.

Woede en teleurstelling in het Noorden

In Noord-Nederland is de reactie er één van woede, frustratie en gevoel van verraad. Bestuurders spreken van een “bizarre graai” uit het Lelylijn-budget en noemen het handelen van het kabinet “ronduit kwalijk” en “onbetrouwbaar”. Avine Fokkens, burgemeester van Heerenveen, kon haar oren niet geloven: “Al jaren zijn we hiermee bezig, we hebben voortdurend contact met de staatssecretaris, en dan besluit het kabinet zomaar eenzijdig om geld uit de pot te halen. Hoe moet je dan als overheden nog op elkaar bouwen? Dit is onbetrouwbare politiek.”

De Commissaris van de Koning in Groningen, René Paas, is eveneens diep teleurgesteld. Ja, natuurlijk wil Groningen graag de Nedersaksenlijn – “maar het is onbegrijpelijk dat die wordt betaald door de geldpot voor de Lelylijn te plunderen.” Paas vergelijkt de actie van het kabinet met “het beroven van de bank, en dan doen ze ook nog alsof ze het Noorden een dienst bewijzen.” Inderdaad, in Den Haag wordt deze konijn-uit-de-hoed nog verkocht als iets waar het Noorden blij mee moet zijn. Alsof we “dankbaar” moeten zijn dat er íéts gebeurt, terwijl men onze oorspronkelijke plannen saboteert. Paas benadrukt dat zowel de Lelylijn als de Nedersaksenlijn essentieel zijn voor de bereikbaarheid van het Noorden – het had nooit een keuze tussen die twee mogen zijn. Nu voelt Groningen zich beroofd: “Het kan niet zo zijn dat het budget voor de Lelylijn wordt leeggehaald om er andere dingen van te betalen.” Maar dat is precies wat er is gebeurd.

Ook in Flevoland en Friesland is de verontwaardiging groot. De Flevolandse gemeenteraad van Noordoostpolder voelt zich simpelweg voor de gek gehouden. D66-raadslid Wim van Wegen, al zes jaar betrokken bij de Lelylijn-initiatieven, reageert woedend: “Deze coalitie heeft laten zien dat het een totaal onbetrouwbare partij is. Afspraken worden niet nagekomen, ze zijn geen knip voor de neus waard… Dat het potje voor de Lelylijn wordt geplunderd en leeggeroofd, is schandalig. Op deze manier ga je niet met regionale overheden om.”

Zelfs bestuurders van de partij die nu haar zin krijgt (BBB) erkennen ergens dat dit niet de schoonheidsprijs verdient. Anja Keuter, BBB-fractievoorzitter in Flevoland, is enerzijds “blij” dat er geld naar de N50 en Kornwerderzand gaat – die projecten hebben immers ook positief effect op Flevoland – maar ze hoopt dat er alsnog een oplossing voor de Lelylijn komt. Let vooral op dat woordje “hoopt”: veel meer dan hoop blijft er niet over. Het provinciebestuur van Flevoland laat in een officiële reactie weten dat de teleurstelling overheerst. “De Lelylijn is van groot belang voor de doorontwikkeling van Flevoland met de komst van een station in Noordelijk Flevoland. Concluderend kunnen we zeggen dat teleurstelling overheerst,” aldus het college, dat uiteraard “graag in overleg blijft” met het kabinet.

Friesland noemt het besluit om de Lelylijn-gelden af te romen “onbegrijpelijk”. Gedeputeerde De Vries herinnert Den Haag eraan dat dit project niet voor niks in alle plannen stond: het zou de noordelijke provincies eindelijk volwaardig verbinden met de rest. “Wij zijn dus zeer ontstemd en teleurgesteld dat de Lelylijn hiermee op een zijspoor is gezet,” zegt hij, en belooft dat Friesland zal blijven strijden voor realisatie. Het is tekenend dat provinciebestuurders moeten benadrukken dat zij blijven vechten voor iets wat hen was toegezegd. Alsof ze smeken om niet vergeten te worden.

Minachting voor het Noorden

De manier waarop dit besluit tot stand is gekomen, voelt in het Noorden als een klap in het gezicht. Achterkamertjespolitiek, zo noemt Wim van Wegen het uitdrukkelijk. Regio’s tegen elkaar uitspelen: Oost krijgt wat, Noord krijgt niks. Terwijl iedereen weet dat sámen investeren – zowel in de Lelylijn als de Nedersaksenlijn – juist hele regio’s vooruithelpt, kiest Den Haag ervoor om het Noorden opnieuw achteraan te zetten. Het sentiment dat Noord-Nederland een “wingewest” is voor de Randstad steekt weer de kop op. Herinneringen aan het gasdossier liggen nog vers: decennialang vloeiden miljarden uit Groningse bodem naar Den Haag, terwijl Groningen zelf met de aardbevingsschade bleef zitten – een schoolvoorbeeld van achterstelling van het Noorden. Nu gebeurt er opnieuw iets soortgelijks: geld dat voor Noordelijke ontwikkeling bedoeld was, wordt elders geïnvesteerd, zonder perspectief wanneer het Noorden zélf aan de beurt is.

De coalitie meent blijkbaar dat dit eenvoudig uit te leggen is aan ons in het Noorden. “Ik denk dat het aan het Noorden goed uit te leggen is,” beweert NSC-Kamerlid Olger van Dijk, één van de verdedigers van deze greep uit het fonds. Welnu meneer Van Dijk, wij zijn benieuwd hoe u dit denkt uit te leggen zonder het woord ‘plundering’ te gebruiken. Het argument luidt dat het geld “toch niks lag te doen” omdat de Lelylijn nog een groot gat in de begroting had. In Den Haag redeneert men: er zat weliswaar 3 miljard in het potje, maar er was nog ~10 miljard extra nodig, dus ja, dan kun je dat eerste bedrag net zo goed even ergens anders voor gebruiken. Serieus? Dat is alsof je het spaargeld voor een huis uitgeeft aan een auto, omdat je toch nog niet genoeg hebt voor dat huis – en dan verbaasd zijn dat je hypotheekdroom in duigen valt. Het kabinet haalt nu gemakzuchtig resultaten binnen (hoera, een spoorlijntje hier, een weg daar) en laat Noord-Nederland intussen bungelen.

Randstad boven, Noorden onder: het moet anders

Het patroon is duidelijk en pijnlijk: wanneer het erop aankomt, gaat Randstadbeleid voor en kijkt Noord-Nederland opnieuw tegen een dichte slagboom aan. De kloof tussen de Haagse politiek en de regio is hiermee weer vergroot. Onze inwoners zien het keer op keer gebeuren: investeringen in de Randstad gaan door, maar voor projecten in Friesland, Groningen, Drenthe of Flevoland is het steeds net niet. Deze regionale ongelijkheid is onacceptabel in een land dat prat gaat op gelijkwaardigheid.

Politiek Den Haag zou er goed aan doen zich te realiseren dat Nederland groter is dan alleen de Randstad. Het vertrouwen van Noordelingen in de landelijke politiek staat op een dieptepunt door dit soort streken. Wil men dat herstellen, dan zal een volgend kabinet zijn schulden moeten inlossen. Concreet: breng de Lelylijn terug op de agenda, met harde financieringsafspraken, en geen loze potjes die bij de eerste de beste begrotingscrisis worden leeggetrokken. Laat zien dat ook voor Noord-Nederland wordt gekozen wanneer er geld verdeeld wordt – niet alleen als er bezuinigd of geschrapt moet worden.

Tot slot een oproep: Noordelijke bestuurders en bewoners, laat je stem horen. Laat Den Haag weten dat wij niet langer als sluitpost behandeld willen worden. Onze regio verdient respect, geen lege beloftes. Genoeg is genoeg – tijd om de kloof te dichten en het Noorden op de kaart te zetten als volwaardige partner. Wij pikken het niet langer dat mooie plannen in de prullenbak verdwijnen. Het is hoog tijd dat de regering wakker wordt en inziet dat het land niet ophoudt bij de Ringvaart. Noord-Nederland zal zijn rechtmatige plek opeisen – desnoods met luid fluitende treinen of zonder. Den Haag, de boodschap is aangekomen? Zodra jullie klaar zijn met graaien, liggen er hier boven de rivieren nog een paar beloftes om na te komen. Het Noorden is klaar met vertraging.